زیستن آگاهانه در عصر رسانه‌های احساسی
- شناسه خبر: 3554
- تاریخ و زمان ارسال: ۱۰ شهریور ۱۴۰۴ ساعت ۱۴:۴۹
- بازدید : 24
در عصر رسانه‌های دیجیتال، محتوای رسانه‌ای نه‌تنها به انتقال اطلاعات می‌پردازد، بلکه به‌صورت گسترده احساسات مخاطب را نیز هدف قرار می‌دهد. از تیترهای هیجان برانگیز و تصاویر شوکه‌کننده تا روایت‌های احساسی، رسانه‌ها امروز بیش از هر زمان دیگری احساسات کاربران را دستکاری می‌کنند. در چنین شرایطی، توسعه مفهوم سواد رسانه‌ای عاطفی (Emotional Media Literacy) ضرورتی انکارناپذیر در مطالعات رسانه‌ای و آموزش‌های ارتباطی است.
سواد رسانه‌ای عاطفی را می‌توان به‌عنوان توانایی فرد برای تشخیص، تحلیل، تنظیم و پاسخ‌دهی آگاهانه به محتوای رسانه‌ای دارای بار عاطفی تعریف کرد. این نوع سواد، در امتداد سواد رسانه‌ای کلاسیک قرار می‌گیرد، اما تمرکز ویژه‌ای بر ابعاد هیجانی تجربه رسانه‌ای دارد. فرد دارای این نوع سواد، نه‌تنها پیام‌های رسانه‌ای را از نظر محتوایی و ساختاری تحلیل می‌کند، بلکه به تأثیرات احساسی آن نیز توجه دارد و از افتادن در دام‌های هیجانی – مانند خشم رسانه‌ای، ترس ساختگی یا همدلی اغراق‌آمیز – پرهیز می‌کند.
از منظر روان‌شناسی شناختی، پردازش هیجانی اطلاعات با سرعت بیشتری نسبت به پردازش شناختی صورت می‌گیرد و به همین دلیل، پیام‌هایی که احساسات را درگیر می‌کنند، مؤثرتر، ماندگارتر و نفوذپذیرتر هستند.
رسانه‌ها، به‌ویژه در بسترهای اجتماعی مانند اینستاگرام به‌طور روزافزون از الگوریتم‌های تحریک عاطفی بهره می‌برند تا تعامل کاربر را افزایش دهند. در این میان، کاربرانی که فاقد سواد عاطفی رسانه‌ای هستند، بیش از سایرین در معرض فریب، فرسودگی احساسی، افراط در قضاوت و شکل‌گیری ادراکات تحریف‌شده از واقعیت قرار می‌گیرند.
ابعاد کلیدی سواد رسانه‌ای عاطفی را می‌توان در چهار محور اصلی دسته‌بندی کرد:
۱. تشخیص احساسات نهفته در پیام: توانایی شناسایی بار عاطفی موجود در پیام‌های رسانه‌ای، از جمله ترس، خشم، ترحم، عشق، نفرت و…
۲. درک سازوکارهای تولید احساسات: تحلیل تکنیک‌هایی که تولیدکنندگان محتوا برای القای احساسات به کار می‌برند، مانند موسیقی پس‌زمینه، رنگ‌ها، برش‌های تدوینی، روایت‌های داستانی و زاویه‌های دوربین.
۳. تنظیم هیجان شخصی در مواجهه با رسانه: حفظ تعادل روانی در مواجهه با پیام‌های احساسی، اجتناب از همذات‌پنداری افراطی یا واکنش‌های هیجانی بی‌واسطه.
۴. بازخورد اخلاقی و اجتماعی به احساسات برانگیخته‌شده: توانایی واکنش مسئولانه، همدلانه و اخلاقی به پیام‌هایی که احساسات جمعی را درگیر می‌کنند؛ مانند مواجهه با اخبار فجایع انسانی، جنبش‌های اجتماعی یا تحریک‌های نژادی و سیاسی.
سواد رسانه‌ای عاطفی، از این منظر، تنها یک توانایی شناختی یا تحلیلی نیست، بلکه به نوعی زیست اخلاقی و احساسی در جهان رسانه‌ای‌شده امروز اشاره دارد. آموزش این نوع سواد، نه‌فقط در مدارس و دانشگاه‌ها، بلکه در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، تربیت رسانه‌ای خانواده‌ها و توسعه پلتفرم‌های دیجیتال نیز باید مدنظر قرار گیرد.
فردی که از سواد عاطفی رسانه‌ای برخوردار است، نه صرفاً مصرف‌کننده‌ای منفعل، بلکه کنشگری آگاه، حساس و متعادل در فضای رسانه‌ای است. تقویت این سواد، به معنای بازگرداندن اختیار، تعادل و اخلاق به تجربه رسانه‌ای در جهان آشفته‌ی اطلاعاتی است.
