بررسی منابع خبر و پرهیز از انتشار اخبار خصوصی در قرآن

اخلاق اجتماعی در قرآن 

بررسی منبع خبر و پرهیز از انتشار اخبار خصوصی

به اخبار فاسقان اعتماد نکنید

یا ایها الذین امنوا إن جاءکم فاسق بنبإ فتبینوا أن تصیبوا قوما بجهاله فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین؛ (سوره مبارکه حجرات، آیه ۶)؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید؛ اگر فاسقی برای شما خبری آورد، تحقیق کنید تا مبادا ندانسته به گروهی بی‌گناه حمله کنید و بعد که اطلاع پیدا کردید از کار خود پشیمان شوید. کلمه فاسق به فردی اطلاق می‌شود که اطاعت خداوند متعال را نمی‌کند و به سمت معصیت الهی می‌رود. خدای سبحان در این آیه اصل عمل کردن به خبر را  امضا می‌کند؛ اما در مورد شخص فاسق و کسی که اطاعت خدواند متعال را نمی‌پذیرد؛ دستور می‌دهد نه رد کنید و نه قبول، بلکه تحقیق کنید. در واقع با امر به تحقیق، پرده از بی‌اعتباری خبر فاسق بر می‌دارد.

اعتماد به خبر؛ یعنی پذیرفتن خبر و ترتیب اثر قرار دادن خبر، مثلا وقتی می‌گویند یک نفر درخت تو را شکست، در حالی که من خودم فرد را ندیدم که درخت من را بشکند، چون دیگران می‌گویند، اگر خبر آنان برای من معتبر باشد، به آن عمل می‌کنم. پس اعتماد به خبر دیگران، تاحدی پذیرفته شده است. اگر خبر از راه‌های گوناگون به انسان برسد؛ در حدی که فرد یقین پیدا کند به آن خبر متواتر اطلاق می‌شود. اما اگر خبری را یک نفر آورد و فرد هم از آن خبر به یقین نرسد؛ حداقل برای عمل به خبر واحد باید اطمینان پیدا کند. در آیه شریفه به همین مطلب اشاره می‌کند که خبر فاسق یقین‌آور نیست؛ باید تحقیق شود اگر اطمینان کردید عمل کنید. (تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج ١٨، ص ۴٩٣- ۴٩٠).

این موضوع در شرایط کنونی که اخبار از منابع مختلف و گاه ناموثق منتشر و گاه خبری در کمتر از چند دقیقه در جهان پخش می‌شود بسیار اهمیت دارد. آن‌چنانکه شنوندگان خبر تا از صحت و سقم خبری مطمئن نشده‌اند نباید آن خبر را پخش کنند. همچنین هر کس با ابزار پیشرفته کنونی می‌تواند به انواع مختلف یک خبر را بیان و منتشر کند؛ به این جهت بجاست همگان تا از خبری مطمئن نشده‌اند آن را پخش نکنند. زیرا قرآن کریم خبر می‌دهد احتمال پشیمانی از انتشار خبری که به آنان اطمینان نیست وجود دارد. انسان مومن نباید زودباور و سطحی باشد، زیرا ایمان با زودباوری سازگاری ندارد از طرفی کار فاسق ایجاد فتنه بین مسلمانان است. با تحقیق و بررسی، می توان از رشد فتنه و کار افراد فاسق جلوگیری کرد (تفسیر نور، قرائتی، ج ١١، ص ١۶٩).

از انتشار اخبار مربوط به زندگی خصوصی مردم بپرهیزید

این آیه در مورد خبرهای مربوط به اجتماع دستور تحقیق و تفحص می‌دهد. اما اخبار زندگی شخصی مردم که اثری در زندگی دیگران ندارد و به انسان‌های دیگر مربوط نمی‌شود، شامل آیه نشده و همه باید از پخش کردن این نوع اخبار خانوادگی مربوط به یک شخص خاص و زندگی خصوصی وی پرهیز کنند. واژه فسق ۵۴ بار در قرآن کریم به کار رفته است؛ از جمله:

الف) انحرافات فرعون و قومش “إنهم کانوا قوما فاسقین” (سوره مبارکه نمل، آیه ١٢).

ب) افراد منافق”إن المنافقین هم الفاسقون” (سوره مبارکه مائده، آیه ۴٧).

ج) حیله‌گران “بما کانوا یفسقون” (سوره مبارکه اعراف، آیه ١۶٣).

د) کسانی که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند” أنجینا الذین ینهون عن السوء و أخذنا الذین ظلموا . . . بما کانوا یفسقون” (سوره مبارکه اعراف، آیه ١۶۵).

ه) گناهان علنی و انحرافات جنسی و شهوت‌رانی “رجزا من السماء بما کانوا یفسقون” (سوره مبارکه عنکبوت، آیه ٣۴).

و) خوردن غذاهای حرام “حرّمت علیکم المیته و الدم . . . ذلکم فسق” (سوره مبارکه مائده، آیه ٣).

ز) کسانی که به زنان پاکدامن تهمت زنند “یرمون المحصنات . . . اولئک هم الفاسقون” (سوره مبارکه نور، آیه ۴).

از آیات فوق مشخص می‌شود فاسق شخصی است که گناهان کبیره را آشکارا انجام می‌دهد.

در مورد ضرورت پخش اخبار نادرست یا اخباری که از اشخاص فاسق به دست انسان می‌رسد باید توجه کرد اخباری که به دین نسبت می‌دهند هم زیاد است. بنابراین پیامبر اکرم (ص) در سال آخر عمر شریفشان در سفر حج فرمودند: کسانی که خبرهای دروغ از من نقل می‌کنند، زیاد هستند و در آینده هم زیاد خواهند بود، هر کس آگاهانه به من نسبت دروغ بدهد، جایگاهش دوزخ است. هر چه از من شنیدید به قرآن و سنت عرضه کنید، اگر موافق آن دو بود بپذیرید و اگر نبود، رد کنید. (بحار الانوار، علامه مجلسی، ج ٢، ص ٢٢۵. همچنین تفسیر نور، قرائتی، ج ١١، ص ١۶٨-١۶۶).

منظور پیامبر اکرم (ص) از عرضه اخبار به قرآن کریم، یعنی کسانی که علم به قرآن دارند و قرآن ناطق هستند؛ یعنی همان اهل بیت پیامبر. بنابراین تنها راه مطمئن برای طی کردن مسیر  انسانیت؛ توسل به قرآن و اهل بیت پیامبر اکرم (ص) است؛ زیرا فقط آنان از خطا مصون و محفوظ هستند./برگرفته از ایرنا