هوش مصنوعی و اینترنت بدون کلیک

وب، از زمان تولد خود در اوایل دهه ۱۹۹۰ تاکنون، دستخوش تحولاتی بنیادین و چندمرحله‌ای بوده است. در گام نخست، وب ایستا (Static Web) تنها بستری برای نمایش اطلاعات از سوی ناشران محدود بود و مخاطبانی داشت که عمدتاً در نقش دریافت‌کننده صرف ظاهر می‌شدند.  با ظهور وب ۲.۰ در اوایل دهه ۲۰۰۰، کاربران به بازیگران فعال در فضای دیجیتال تبدیل شدند؛ تولید محتوا، تعامل در شبکه‌های اجتماعی، مشارکت در پلتفرم‌های اشتراکی و اقتصاد مبتنی بر کلیک (Click Economy) به‌تدریج شکل گرفت.  این مرحله که با رشد انفجاری ابزارهای انتشار آنلاین و گسترش زیرساخت‌های دیجیتال همراه بود، ساختاری نسبتاً پایدار برای تولید و مصرف محتوا پدید آورد.

اما اکنون، جهان در آستانه مرحله‌ای تازه از تکامل وب قرار دارد؛ مرحله‌ای که در آن هوش مصنوعی و پدیده اینترنت بدون کلیک (Zero-Click Internet) در حال بازتعریف قواعد بازی هستند. در این عصر نوین، نه‌تنها شکل تعامل کاربران با محتوای آنلاین تغییر یافته، بلکه سازوکار تولید، توزیع و حتی ارزش‌گذاری محتوا نیز دگرگون شده است. در مقطع کنونی، کاربران دیگر نیازی ندارند برای یافتن پاسخ، به منابع اولیه رجوع کنند و پاسخ‌ها توسط مدل‌های زبانی بزرگ یا موتورهای جست‌وجوی بهینه‌شده با هوش مصنوعی به‌صورت فوری و بی‌واسطه ارائه می‌شوند.

اظهارات اخیر  مدیرعامل شرکت «Cloudflare»، یکی از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات امنیتی و زیرساختی در فضای وب نیز مؤید ظهور بحرانی گسترده است که در آن هوش مصنوعی مدل اقتصادی وب را نابود می‌کند. این هشدار، بازتاب‌دهنده زوال تدریجی سازوکاری است که بیش از ۱۵ سال مبتنی بر پیوند میان محتوا و ترافیک ارجاعی از موتورهای جست‌وجو بوده است. در این مدل، موتورهای جست‌وجو نه‌تنها کاربران را به سمت محتوای تولیدشده هدایت می‌کردند، بلکه از طریق تبلیغات، زنجیره اقتصادی پایداری برای بسیاری از وب‌سایت‌ها فراهم می‌آوردند.

 

تحول مدل اقتصادی وب؛ از اقتصاد مبتنی بر کلیک تا اینترنت بدون کلیک

مدل اقتصادی غالب بر وب طی دهه‌های گذشته، متکی بر تبلیغات مبتنی بر کلیک بوده است. تولیدکنندگان محتوا، اعم از رسانه‌ها، وبلاگ‌نویسان و نهادهای آموزشی با بهینه‌سازی برای موتورهای جست‌وجو (SEO)، تلاش می‌کردند تا کاربران بیشتری جذب کرده و از این طریق درآمدزایی نمایند. موتورهای جست‌وجو نیز به‌عنوان واسط میان نیاز اطلاعاتی کاربر و محتوای وب، نقشی کلیدی در این سازوکار ایفا می‌کردند.

اما با ظهور شبکه‌های اجتماعی و سپس مدل‌های هوش مصنوعی مولد، این زنجیره به صورت جدی مختل شده است. در «اینترنت بدون کلیک»، کاربر پاسخ پرسش خود در صفحه نتایج گوگل را از طریق چت‌بات‌هایی مانند «ChatGPT» یا «Gemini»، بدون نیاز به مراجعه به سایت مقصد دریافت می‌کند.

طبق گزارشات پژوهشی، امروزه ۷۵ درصد جست‌وجوها در گوگل بدون خروج کاربر از پلتفرم پاسخ داده می‌شود. این روند کاهش چشمگیر ترافیک ارجاعی برای وب‌سایت‌ها را به همراه داشته و درآمد مستقیم آن‌ها را به شکل محسوسی کاهش داده است. اگر در گذشته، به ازای ایندکس شدن دو صفحه، یک بازدیدکننده به سایت وارد می‌شد، امروز این نسبت به ازای شش صفحه به یک بازدید کاهش یافته است.

 

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره هوش مصنوعی مولد، بهره‌برداری آن از محتوای وب در آموزش مدل‌های زبانی بدون پرداخت هزینه محتوا است. وب‌سایت‌های خبری، بلاگ‌ها، انجمن‌های تخصصی و سایر تولیدکنندگان محتوا در سال‌های اخیر بدون وجود سازوکارهای شفاف یا قراردادهای رسمی، به منابع تغذیه برای مدل‌های هوش مصنوعی بدل شده‌اند.

پرینس با اشاره به این موضوع، تأکید می‌کند که مدل‌های زبانی بزرگ با بهره‌گیری از محتوای وب آموزش می‌بینند، درحالی‌که در اغلب موارد، نه جبران مالی و نه ترافیکی برای صاحبان آن محتوا حاصل می‌شود. وی معتقد است که نتیجه این روند، کاهش انگیزه تولیدکنندگان برای تولید محتوای تازه و باکیفیت خواهد بود.